Retina dekolmanı, en tehlikeli göz hastalıkları çeşitlerinden bir tanesidir. Tedavi edilmemesi veya tedaviye geç kalınması durumunda kalıcı hasarlara ve hatta görme kaybına kadar ilerleyen sorunlara yol açabilir. Genellikle ani gelişir. Dekolman rahatsızlığı retina sinir tabakasının, altındaki epitel tabakasından ayrılması ile meydana gelmektedir. Bu nedenle, oksijensiz ve besinsiz kalan sinir hücreleri görme fonksiyonunu ve canlılığını kaybeder, kalıcı körlük meydana gelir. Retina üzerindeki dekolman hastalığı üç farklı tipte ortaya çıkabilir. Bunlar; yırtıklı dekolman, traksiyonel dekolman (yırtık olmadan retina üzerindeki çekintilere bağlı retinanın ayrılması) ve eksudatif dekolmandır. (yırtık ya da traksiyon olmadan retina altına toplanan sıvının retinayı iterek kaldırması).
Retina, gözün en önemli kısımlarından biri olup nesnelerin görüntülerinin odaklandığı, üzeri sinir ağlarıyla kaplı olan ve bu sinir ağlarının beyinin görme alanına kadar ulaştığı bölümdür. Gözün iç kısmını kaplayan ve bir zar şeklinde olan retina, ışığa duyarlı tüm reseptörleri üzerinde barındırır. Tüm bu reseptörleri besleyen damarlar da retina üzerinde yer alır. Bu nedenle, retina üzerinde olabilecek bozukluklar görüntülerin beyne ulaşmamasına veya eksik ulaşmasına neden olacaktır. Retina dekolmanı gibi retina bozukluklar özellikle retinanın merkez bölgelerinde olursa, kalıcı görme kayıpları dahi ortaya çıkabilmektedir.
Retina dekolmanı özellikle ileri derecede miyop bozukluğu olan hastalarda sıkça görülebilmektedir. Bunun nedeni, miyop rahatsızlığı bulunan gözlerde retinanın normale göre daha ince yapıda olmasıdır. Yaş ilerlemesine bağlı olarak da göz içerisindeki sıvının özelliğini yavaş yavaş kaybetmesi sonucunda retina üzerinde yırtıklar oluşabilir. Bu yırtıkların oluştuğu bölgelerde ise retina ile yapışık olduğu epitel doku arasına göz sıvısının ilerlemesi sonucunda, retina zamanla yapışık olduğu göz küresinin iç kısmından ayrılmaya başlayabilir. Kimi zaman belirli bir nedeni olmadan da bu rahatsızlık ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle düzenli olarak göz muayenesi yaptırmak, göz sağlığını korumaya katkıda bulunacağı gibi ortaya çıkabilecek rahatsızlıkları da erkenden teşhis etmeye olanak sağlayacaktır. Özet olarak; kalıcı körlüğe kadar problem ortaya çıkarabilecek retina dekolmanı rahatsızlığının nedenlerini aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Retina dekolmanı rahatsızlığında bazı ön belirtiler hastalığın varlığına dair ipuçları verebilir. Bu hastalığa yakalanan kişilerde gözde ani ışık çakmaları yaşanması muhtemeldir. Benzer şekilde görme alanında sinek uçmasına benzer nokta hareketleri de görülebilir. Kimi zaman bu nokta hareketleri yukarıdan aşağıya yönlü olup adeta kurum yağıyormuşçasına bir algı yaratır. Noktalar çoğunlukla siyah renkli olarak görülür. İlerleyen zamanlarda görmede bulanıklık ortaya çıkabilmektedir. Hatta bazı zamanlar gözü hareket ettirdikçe hareket eden grimsi renkte perde hareketleri de görülebilir. İlave olarak görme alanının bir bölgeden başlayarak ilerleyici daralması da işaretlerden biri olabilmektedir.
Ancak bu belirtiler her zaman dekolman problemini işaret etmeyebilir. Göz iltihabı, şeker hastalığı, yüksek tansiyon ve göz sıvısının yaşla beraber özelliğinin kaybolması da benzer işaretler gösterebilir. Bu nedenle ister retina dekolmanı hastalığı ister diğer göz hastalıkları olsun, görme alanında bu ve benzeri durumlarla karşılaşılması durumunda derhal bir göz muayenesi olunması gerekmektedir. Her rahatsızlıkta olduğu gibi bu rahatsızlıkta da erken teşhis büyük önem taşımaktadır.
Teşhisi için öncelikle uzman hekimler tarafından göz muayenesi yapılmaktadır. Göz damlası kullanılarak büyütülen göz bebekleri gözün iç kısmının incelenmesine olanak tanır. Detaylı göz muayenesinde kullanılan özel mikroskoplar ve mercekler vasıtasıyla göz küresinin iç bölgesi detaylı bir şekilde incelenir. Retina üzerinde oluşmuş herhangi bir yırtık veya dekolman rahatlıkla tespit edilebilir. Çok erken evredeki retina yırtıkları bu detaylı muayenelerde tespit edilebilirken, ileri seviyedeki yırtıklar normal bir göz muayenesinde dahi tespit edilebilmektedir. Retina dekolmanı tanı aşamasında ayrıca göz tomografisi ve göz anjiyosundan da yararlanılabilir.
Retina dekolmanı rahatsızlığında tedavinin başarılı olma ihtimali erken teşhis ve erken tedavi başlangıcı ile önemli ölçüde artmaktadır. Bu rahatsızlıkta asli tedavi yöntemi uzman hekimler ve operatörler tarafından belirlense de genel olarak göz üzerinde icra edilen vitrektomi ameliyatı ile hastalık tedavi edilmektedir. Eğer henüz dekolman gerçekleşmemiş ve sadece retina yırtığı var ise lazer operasyonu da kullanılabilmektedir. Ameliyatlar genel anestezi veya lokal anestezi altında yapılabilmektedir. Vitrektomi ameliyatı ile vitreus adı verilen göz küresi içindeki şeffaf sıvıya ulaşılarak buradan göz içinde oluşan retina yırtılmalarına, kanamalara, dekolman problemlerine, göz içine girmiş yabancı cisimlerin temizlenmesine, sarı nokta hastalıklarının giderilmesine imkân sağlanmaktadır.
Vitrektomi ameliyatı yaklaşık olarak bir veya iki saat sürmekte olup göze açılan üç delikten göz küresi içerisine girilmektedir. Retina dekolmanı ve diğer hastalıkların tedavisi sırasında açılan bu üç deliğin her birinin çapları yaklaşık bir milimetre olup deliklerden sırasıyla göz içini aydınlatan bir araç, göz içi tabakalar üzerinde çalışılmasını sağlayan başka bir araç ve göz içi basıncı sabit tutmak amacıyla sıvı dengesini sağlayan bir başka araç göz küresi içine yönlendirilir. Ameliyat sırasında göz içi sıvı boşaltılarak yerine çeşitli gazlar veya silikon yağı gibi tampon maddesi enjekte edilmektedir.
Dekolman tedavisinde ayrıca dıştan çökertme yöntemi (skleral çökertme yöntemi) adı verilen en eski yöntem de kullanılmaktadır. Skleral çökertme karmaşık olmayan yırtıklı retina dekolmanı vakaları için uygun bir tekniktir. Bu yöntemde; sert silikon bir parça retina yırtığına gelecek şekilde göz küresinin dış duvarına konarak çökertme uygulanır ve retina yırtığı kapatılır. Yırtığa dıştan yapılan bu müdahale ile kapandığı takdirde, retina altında biriken sıvı göz tarafından kısa bir süre içinde emilir ve dekolman sorunu ortadan kalkmış olur.
Retina dekolmanı hastalığı kendi kendine düzelebilecek bir hastalık değildir çünkü hasar gören retina hücreleri kendini yenileyememektedir. Bu nedenle, her şey yolunda gittiği taktirde hastalığın tedavisi amacıyla yapılan ameliyatın yaklaşık iki ay sonrasında iyileşme beklenmektedir. Ameliyat sonrasında ihtiyaç görülen kontrollere mutlaka gidilmesi gerekmektedir. Aksi taktirde iyileşme zamanları daha da uzayabilmektedir. Ameliyat esnasında göz içine gaz veya silikon yağı uygulanması durumunda hastanın cerrah tarafından belirlenecek süre boyunca yüzüstü pozisyonda yatması veya oturması gerekebilmektedir. Operasyon sonrası ilaç tedavisi veya göz damlaları verilmektedir.
Göz hijyenine, gözün iyileşene kadarki süre boyunca büyük önem gösterilmesi gerekmektedir. Bu nedenle genelde evde istirahat etmesi istenen bir davranıştır. Retina dekolmanı operasyonu esnasında bazen göz içine hava veya gaz bırakılmaktadır. Bu durumda yüksek irtifalara çıkmadan önce (dağlık alanlar, uçakla seyahat, vb.) mutlaka doktor tavsiyesi alınmalıdır. Aksi taktirde göz içerisinde geri döndürülemeyecek ciddi hasarlar ortaya çıkabilmektedir. Hastaların genel olarak normal yaşamlarına kısa sürede geri dönmelerine rağmen ağır spor faaliyetlerinden veya ıkınma, şiddetli öksürük gibi zorlayıcı durumlardan uzak durmaları önem arz etmektedir.
Retina dekolmanı hastalığı ameliyat ile tedavi edilse bile tekrar oluşma ihtimali vardır. Göz küresi içinde ve retina üzerinden temizlenen zar parçaları zamanla tekrar oluşabilmektedir veya yeni yırtıklar gerçekleşebilmektedir.
Op. Dr. Yalçın İşcan Göz Hastalıkları Uzmanı