Gözün odaklama gücünün %70’lik kısmı saat camı şeklinde olan kornea tabakasından, kalan %30’luk kısmı ise göz merceğinden sağlanmaktadır. Göz merceği genç yaşlarda odaklama gücü gerektiğinde değiştirerek hem uzağa hem de yakına odaklama yapabilecek kapasitededir. Fakat 45 yaş itibari ile bu odak değiştirme kapasitesi azalarak okuma ve yakını görme zorluğu başlamaktadır. Bireyler yakını okuyabilmek amacıyla yakın gözlüğü takmak zorunda kalmaktadır. Yaşın ilerlemesiyle odaklama kapasitesi azalan göz merceği, daha da bozulur, saydamlığını kaybeder ve katarakt oluşmaktadır. Artık hem uzak hem de yakın görme bozulmuştur. Bazı durumlarda katarakt gelişimi süresince uzak görmesi bozulan kişiler bir dönem yakını gözlüksüz görebilseler de bu geçici bir durumdur. Bununla birlikte kataraktın ilerlediğinin habercisidir.
Katarakt tedavisi bozulmuş olan göz merceğinin ameliyat ile eritilerek alınması ve yerine suni mercek takılması işlemidir. Suni mercekler veya göziçi lensler, plastikten yapılan, göz içerisine yerleştirilen ve hayat boyu kataraktın yerini alan cihazdır. Farklı türleri vardır, tek odaklı olanlar, uzağı gözlüksüz görebilmeyi sağlarken yakını görebilmek için gerekli olan ek odaklama gücü yakın gözlüğüyle sağlanmaktadır.
Son dönemlerde akıllı mercek olarak reklamı yapılmış lenslerse, aslında akıllı olmayan üç odağa sahip göziçi lensleridir. Bu üç odağı sayesinde, uzak, orta (telefon ve bilgisayara bakma) ve yakın (okuma) mesafelerinin gözlüksüz görülmesini sağlayan, bir anlamda üç ayrı merceğin içi içe yapıştırılmış olduğu göziçi lenslerdir.
Ülkemizde bazı göz merkezleri tarafından mucize olarak görülen akıllı mercek nedir? Gerçekten anlatıldığı gibi midir? Bu yazımızda bu sorulara yanıt vereceğiz. Böylece daha detaylı bilgi sahibi olabilirsiniz.
İlk olarak akıllı mercek olarak adlandırılan bu lensler, dünyanın hiçbir bölgesinde akıllı mercek olarak adlandırılmamaktadır, bu ülkemizde kullanılan etik olmayan bir pazarlama tekniğidir. Bu lensler akıllı değildir, yalnızca iç içe geçen üç farklı lense benzeyen üç odaklı (trifokal ) bir yapıları vardır.
Akıllı mercek adı verilen trifokal lensler, ileri yaşlarda (50 yaş ve üzeri) katarakt oluşmuş, yani kendi göz merceği bozulmuş hastalara yapılan operasyonda hastanın eritilerek alınan kendisine ait bozuk mercek yerine koyulan bir mercek çeşididir. Üç odaklı olan bu mercekler ile katarakt ameliyatı olmuş hastalar, yakın, uzak ve orta da gözlük ihtiyacı duymazlar.
İstisnai bir durum olarak 40-50 yaş sonrası kişilere, katarakt oluşumu öncesinde yakın görmenin bozularak yakın gözlüğüne ihtiyaç duyulduğunda, katarakt ameliyatı yapılarak bu çeşit lensler takılabilir. Bu yöntem uzak ve yakın gözlüğü kullanmak istemeyen 40 yaş üstündeki hastalar için kullanılabilen tek seçenektir. Çünkü bu yaş gruplarında LASIK gibi lazer ameliyatları artık uygun olmamaktadır.
İnsan gözü miyop değilse 45-50 yaş sonrasında yakını görmeyi kaybeder. Güncel olan hiçbir ameliyat ve yöntem kişiye gençliğindeki yakını görme kalitesini, uzağı görmeyi bozmadan sağlayamamaktadır. Akıllı mercekler, yakını gözlüksüz gösterebilseler de uzağı görmede gece görmede ışılar da dağılma ve kontrast kaybı gibi sorunlar meydana getirebilmektedir. Bu sebeple gözün uygunluğu yanında bu bilgilerin doğru olarak algılanması ve anlanması oldukça önemlidir.
Uygun gözlere, doğru ölçümler ile etik kurallara dikkat eden ve tecrübeli hekimler tarafından uygulandığında, hastaları oldukça mutlu ederken, ticari kaygılarla erken yaşta ve uygun olmayan gözlere uygulandığında, ciddi görme problemlerine sebep olabilmektedir. Bu tür bir cerrahi işleme karar verecek olan hastalara önerilen, akıllı lens diye kampanya ve reklam yapan merkezlerden yerine, konuya tıbbi etiğe uygun olarak yaklaşım gösteren, ticari çıkarları değil, hasta yararını düşünen, akademik geçmişi olan hekimlere danışılmasıdır.
Göziçi akıllı mercek tedavisi, temelinde kataraktı olan hastalarda katarakt operasyonu esnasında tek odaklı olan göziçi lensleri yerine, yukarıda anlattığımız akıllı çok odaklı lenslerin yerleştirilmesi durumudur. Bunun sayesinde hasta katarakt ameliyatı sonrası gözlüğe ihtiyaç duymaz.
Bir diğer tedavide, gözlük kullanmak istemeyen 45 yaşın üstündeki hastalarda lazer ile yapılan ve göz çizme olarak adlandırılan işlemin uygun olmaması sebebi ile, kataraktın henüz daha gelişmemiş olmasına rağmen erkenden katarakt ameliyatı yaparak, akıllı üç odaklı göziçi mercek uygulanmasıyla gözlüksüz hayatın sağlanabilmesidir.
Bu tekniğe “clear lens extraction” saydam lensin çıkarılması denilir. 45 yaş sonrası kişilerin yakını, uzağı ve orta mesafeyi gözlüksüz görebilmesini sağlayacak olan tek yöntemdir.
Bu Akıllı mercek adı verilen ameliyat işlemi, fakoemülsifikasyon tekniği ile yapılmakta olan bir katarakt ameliyatıdır. Katarakt olan hastalarda zaten yapılacak ameliyatta normal olan tek odaklı lens yerine akıllı olan çok odaklı lensin yerleştirilmesi ile yapılmaktadır.
Gözlük kullanmak istemeyen ve kataraktı olmayan 45 yaş üstündeki hastalarda da aynı lens uygulaması ve ameliyat gözlüksüz bir hayat sağlamak amacı ile yapılır.
Bu ameliyatın başarılı olması oldukça titiz olan ameliyattan önceki ölçümlere, tecrübeli bir hekimin yapacağı hesaplar ile mercek numarasının doğru hesaplanmasına, temiz ve özenli bir merkezde tek kullanımlık olan malzemelerin kullanılmasına bağlı olmaktadır.
Tecrübeli bir klinikte, öğretim üyesi seviyesinde tecrübeli cerrah tarafından uygulanan, FDA onaylı Zeiss y da Alcon marka akıllı merceklerin kullanıldığı, ameliyatın tek kullanımlık malzemeler ile yapıldığı, bütün göz koruyucu cihazların ve malzemelerin yine Avrupa ya da ABD üretimi olduğu merkezlerde bu operasyonun maliyetinin %50 sinden fazlası lens ve malzeme maliyetedir.
Daha uygun fiyat uygulanması ancak Hindistan ya da uzak doğu üretimi ameliyat malzemeleri, bazı göz koruyucu ilaçların kalitesiz ya da az kullanımı ya da bazı malzemelerin tek kullanımlık olmaması sonucu mümkün olabilir. Bu ameliyattan belli bir miktar tasarruf etmeye çalışırken meydana gelebilecek problemler ömür boyu görme kaybı ile sonuçlanabilir. Bu problemlerin düzeltilmesinin maliyeti oldukça yüksek ve bazen imkansızdır. Gözlere yapılan yatırım kalan ömrünüzde görme kalitesine yansımaktadır. En hassas olan duyu organımız, en iyi ameliyat şartlarını ve dünyadaki en kaliteli malzemeleri hak eder.
Akıllı mercek fiyatları, malzeme parası hariç, işlemin uygulanacağı merkez, doktorun donanımı ve tecrübesi, işlem ile aynı anda başka bir girişim yapılıp yapılmayacağına göre değişiklik göstermektedir.
Dünya üzerinde yüzlerce göziçi lens üreticisi vardır, ancak bunlardan Avrupa ve ABD de uygulama izni olan FDA tarafından onayı almış, üç odaklı lens üreticisi az sayıdadır. Bunların başında Alman Zeiss ve Amerikan Alcon firmaları gelir. Ayrıca ülkemizde VSY şirketi de bu tür lensler üretir. Panoptix, Alcon firmasının trifokal lensinin adı, AT Lisa trifokal ise Zeiss firmasının ki adıdır.
Akıllı mercek ameliyatı olmak isteyen hastalar, ameliyattan önce, bütün bu lensleri araştırarak ve gidilen merkezde bunları sorarak hangi merkezde ameliyat olmak istediğine karar verebilir.
Katarakt ameliyatlarında akıllı trifokal lens uygulaması günden güne yaygınlaşmaktadır. Aslında gözü ameliyata uygun olan her hasta için oldukça ideal bir seçenektir.
Fakat maliyetler ve SGK tarafından bütün maliyeti karşılanmıyor olması sebebi, hala daha ameliyatların ufak bir bölümünde uygulanır. Maliyetini karşılamak isteyen hastaların gözüne uygun olması durumda en iyi tercihtir.
Akıllı mercek uygulamasının zararları ile ilgili olarak söylenebilir ki, uygun olmayan gözlere takıldığı durumlarda, gece göz kamaşması, görme kalitesi düşüklüğü ve ışık paralaması ve benzeri problemler ortaya çıkabilmektedir. Alanında tecrübeli cerrahlar, hangi hastalara kesinlikle uygulanmaması gerektiğine muayene esnasında kolayca karar vermektedir.
Katarakt ameliyatı sonrası yakını, uzağı ve orta mesafeyi gözlüksüz bir şekilde görmeyi sağlamaktadır. Bireyler özellikle, evinde kitabını okurken, telefonu çaldığında ve markette bir fiyatı okumaya çalıştığı zamanlarda yakın gözlüğü aramak zorunda kalmamaktadır.
Kontakt lens göziçi lensi ameliyatı gibi değil, göz üzerine dışardan takılan sabah takılarak gece çıkarılan lenslerdir. Kontakt lenslerinde bifokal olanları bulunmaktadır. 45 yaş üstü kişilerden uzak için kontakt lens kullanan hastalar bu tür kontakt lens verildiğinde ayrıca kontakt lens üzerine yakın gözlüğü takmak zorunda kalmamaktadır. Yakını da aynı kontakt lensle görebilmektedir.
Akıllı mercek işlemi, temelinde katarakt rahatsızlığı olup katarakt ameliyatı olacak kişilerden gözü uygun olanlara uygulanmaktadır. Hangi gözün uygun olduğuna hekiminiz muayene sırasında karar vermektedir. Ayrıca 45 yaş üstü kişilerde kataraktı olmayıp uzak ve yakında kullandığı gözlükten kurtulmak isteyenlere de uygulanır.
Op. Dr. Yalçın İşcan Göz Hastalıkları Uzmanı